Een blauwebandenbrigade waar de ketting net op tijd weer erop werd gelegd. Het had niet veel gescheeld of de oprichters van Swapfiets hadden de stekker uit hun startup moeten trekken. In eerste instantie was het concept een daverend succes. Sinds de oprichting in 2014 is Swapfiets gegroeid van nul naar 1500 personeelsleden en honderdduizenden klanten, verdeeld over vijftig steden en twintig dorpen. Door een forse investeerder konden zij hun concept standaardiseren, meenemen in het opschalen van hun diensten en kopiëren naar andere steden.[1] Wat kan innovatie binnen de overheid leren van dit soort voorbeelden? Hoe kunnen organisaties die hun product op de markt brengen ondersteund worden bij dit soort ‘groeipijnen’?

Digicampus ontwikkelt momenteel een opschalingslab om startende leveranciers en hun samenwerkingspartners te helpen bij het opschalen van digitale innovaties voor de overheid. Als trainees kregen wij in januari 2023 de opdracht om te onderzoeken waar behoefte aan is voor dit lab en hoe het vormgegeven kan worden. Maar waar te beginnen? Opschalen kan aanvoelen als een complex en onoverzichtelijk proces, met veel struikelblokken onderweg. Ons doel was om te begrijpen wat opschaling inhoudt en waar men tegenaan loopt. Om dit te kunnen doen, hebben wij gesproken met professionals binnen de overheid die zich bezighouden met de opschaling van digitale innovaties. In deze blog delen wij onze eye-openers over opschaling binnen de overheid en hoe dit kan worden vertaald naar de vormgeving van een opschalingslab.

Op pad gaan

Ons team merkte al snel dat opschaling de hele quadruple helix[2] van Digicampus betreft: overheid, markt, wetenschap en samenleving. Aangezien wij als overheidstrainees bezig zijn met het verbeteren van ambtelijke processen, begon onze reis bij de overheid. Wij spraken met programmamanagers, businessanalisten, opschalingsanalisten, hoogleraren en adviseurs binnen gemeenten, ministeries, consultancies en universiteiten. Hierbij werd in kaart gebracht welke lessen er geleerd kunnen worden over opschaling binnen de overheid en hoe deze vertaald kunnen worden naar de vormgeving van een opschalingslab.

Verbindende kennis

Tijdens de gesprekken met professionals in de overheid kwamen thema’s naar voren die leven onder ambtenaren. Deze professionals zijn zich ervan bewust dat samen optrekken van belang is in innovatie: “Niemand wil het wiel opnieuw uitvinden, en daar zit ook de kracht van opschaling“. Een ander belangrijk aspect van opschaling is het bieden van overzicht. Ambtenaren hebben behoefte aan een stappenplan en een kennisbank waaruit ze kunnen putten. Kennisdeling is dus van belang, maar het moet verder gaan dan dat: ambtenaren willen elkaar kunnen opzoeken en samenwerken in innovatieland. Goede voorbeelden moeten gedeeld worden, maar ook belemmeringen die start-ups ervaren. Daarom worden wij enthousiast van het idee van matching: waarbij partijen elkaar vinden om te samenwerken en elkaar kunnen uitnodigen om goede ideeën te delen en te toetsen. Op deze manier kan niet alleen kennis gedeeld worden, maar ook verbindingen worden gelegd tussen partijen die elkaar anders niet zouden vinden.

Ruimte creëren voor creativiteit en draagvlak

Een ander thema dat wij tegenkwamen is het belang van draagvlak en creativiteit. Ambtenaren die met innovaties werken, moeten innovatie kunnen behartigen binnen hun organisatie. Uit onze gesprekken is gebleken dat de cultuur van een organisatie een rol speelt in de ruimte die er is voor creativiteit. Daarvoor is het van belang dat er voldoende draagvlak is voor innovatie. Dit blijkt nog vaak een uitdaging: men ziet de urgentie niet van de innovatie, en zoals een respondent zei: ‘Mensen zijn innovatiemoe. Er wordt tijd gestoken in het leren van het nieuwe systeem, vervolgens zien mensen nog geen echte winst’.

Het is belangrijk om te weten wie je voor je hebt en hoe diegene straks de voordelen ervaart van jouw product of dienst. Je moet de context begrijpen: er is geen ontkomen aan een goede stakeholder- en doelgroepanalyse. Een opschalingslab zou hierin kunnen ondersteunen door partijen te helpen bij het maken of herijken van een businesscase en het opstellen van een implementatieplan om draagvlak te creëren en middelen vrij te krijgen voor de opschaling.

Van passief naar actief

In de gesprekken met ambtenaren zijn we niet alleen op zoek gegaan naar waar men inhoudelijk behoefte aan heeft, maar ook in welke vorm daar invulling aan gegeven kan worden. Om een opschalingslab tot een succes te maken is het belangrijk dat het niet alleen een passief product is, maar dat het een product is waar men actief mee kan interacteren. ‘Geen toolkit of document, maar iets waar je wat mee kan doen.’ Hier moet rekening mee gehouden worden in het ontwerp van het opschalingslab.

Al met al hebben wij veel geleerd over opschaling binnen de overheid en hoe dit kan worden vertaald naar het vormgeven van een opschalingslab. Eén ding is zeker, het is een onderwerp dat dynamisch is. Er is niet één duidelijk juiste manier van opschalen. Dit maakt het lastiger om een aanpak te ontwikkelen voor alle partijen, maar ook ongelofelijk fascinerend.

Wij zijn ervan overtuigd dat het opschalingslab van Digicampus een belangrijke bijdrage kan leveren aan de opschaling van publieke digitale innovaties. Wil jij met ons in gesprek gaan over het fascinerende onderwerp opschaling of zelfs met ons meedenken? Neem contact met onze projectleider Isabeel Leemhuis en gaan we samen stappen zetten richting de toekomst van digitale publieke innovaties binnen de overheid.

[1] https://new10.com/blog/de-groeisprong-swapfiets-megasucces

[2] https://digicampus.tech/het-quadruple-helix-partnerschap/